Το χαμόγελο της Τζοκόντα

Το σημερινό κομ ιλ φω χαμόγελο δεν «δείχνει» αλλά μάλλον επιδεικνύει. Δεν είναι πια ανατομική και σωματική αντίδραση παλλομένου θυμικού, όσο εκούσια μυϊκή σύσπαση «ευφορίας σημαντική»

Απίστευτο, αλλά το χαμόγελο της Τζο-κόντα έπεσε και αυτό θύμα... αναλύσεως. Το περιέλαβαν Ολλανδοί ανθρωπολόγοι, φωτογράφοι, ψυχολόγοι, ανατόμοι, εθνολόγοι και ιστορικοί, και το ανέταμαν, διέσπασαν στα εξ ων συνετέθη το ιδιοφυές «σφουμάτο» του Ντα Βίντσι στις γωνίες των χειλιών και των ματιών, και καθόρισαν ποσοστιαίως τα συναισθήματα του περιφημοτέρου μοντέλου όλων των εποχών (καπρίτσια, υπεροψίες, θλίψη, ανακούφιση, ευγένεια, προσήνεια, έρωτα). Τόσο τοις εκατό από το ένα, τόσο από το άλλο.
Διαβάζοντας την είδηση, είχα στην αρχή σοκαρισθή. Ποσοστιαία ανάλυση ενός χαμόγελου... Μάλιστα, αυτό, είναι νέο... Για μερικές στιγμές, άρχισαν να περνούν από τη μνήμη μου χαμόγελα μερικών δεκαετιών ζωής. Χαμόγελα ερωτικά, φιλικά, υπεροχής, δουλοπρεπείας, κολακευτικά, εγκάρδια, υποκριτικά, δημοσιοσχεσίτικα, κομ ιλ φω, δεοντολογικά, έξυπνα ή ηλίθια, νωθρά ή σπιρτόζικα, αγοραία ή επαγγελματικά, αθώα ή πονηρά, πικρά ή αμήχανα. Αλλά... ποσοστιαία χαμόγελα... έ, κοτζάμ Τζοκόντα, κάτι περισσότερο αξίζει ασφαλώς - και πολύ καλά κάνανε και της αναλύσανε το χαμόγελο, ιδιαίτερα στην εποχή μας, όπου το χαμόγελο έχει πεθάνει.
Κάποτε, ένα χαμόγελο «έκρυβε» για να υπαινιχθή. Σχεδιαζόταν προσεκτικά με κραγιόν ώστε να σκάη στις γωνίες των χειλιών σταθερά ζωγραφισμένο και ανεξιχνίαστο, ερμηνεύσιμο ΙΣΩΣ από τη ματιά ή από την κλίση του κεφαλιού (το μυστικό της γοητείας, κατά τους παραϊστορικούς της Γαλλικής Επαναστάσεως, της γοητευτικής αυτοκράτειρας Ιωσηφίνας). Μιλούσε όσο και αποσιωπούσε, έλκυε όσο ακριβώς και περιχαράκωνε. Ένα χαμόγελο μπορούσε κατά τον Φλέτσερ «να διαρκή μια στιγμή, αλλά να παραμείνη αλησμόνητο», ή, κατά τον Ελυάρ, «να καταγγέλλη τη λύπη και την αθλιότητα της ζωής».
Το σημερινό όμως κομ ιλ φω χαμόγελο δεν «δείχνει» αλλά μάλλον επιδεικνύει. Δεν είναι πια ανατομική και σωματική αντίδραση παλλομένου θυμικού, όσο εκούσια μυϊκή σύσπαση «ευφορίας σημαντική».
Και ποιος, εδώ πού τα λέμε, άλλος μυς του σώματος χρησιμοποιείται γι’ αυτό, για το οποίο προοριζόταν... Κι οι δελτοειδείς προσφέρονται πολύ περισσότερο για βαράκια, παρά για συγκομιδή καρπών από δέντρα... Έτσι και το χαμόγελο. Δεν είναι πια διάλογος συναισθημάτων. Διαψεύδεται συνήθως από τα μάτια. Δεν είναι πια ούτε καν «δημοσιοσχεσίτικο», όπως στη δεκαετία του ‘80 - και αυτό είναι «πασέ». Το σημερινό χαμόγελο είναι αυτοσκοπός. Εκθέτει την παντελή έλλειψη ρινοχειλικών ρυτίδων στα κορίτσια, ρωμαλέους, τετράγωνους, παραγεμισμένους μασητήρες στα αγόρια, και σε όλους μαζί, χημικές διαθέσεις ψυχής, χημικότερες ακόμα προθέσεις δοντιών, μάτια χημικώς ασύσπαστα, χείλη χημικώς σαρκώδη χωρίς χυμούς.
Στην εποχή που ο άνθρωπος εκθέτει (όλο και ψυχαναγκαστικότερα, να λέγεται) το σώμα του γυμνό, το πρόσωπο παραμένει περήφανα συσπασμένο σε στιλιζαρισμένες, κοσμετολογικές εκφράσεις.
Το δέκατο πέμπτο αιώνα, ένα ζωγραφισμένο χαμόγελο αποτύπωσε ένα εσαεί ανεξιχνίαστο μυστήριο. Ο εικοστός πρώτος αιώνας ανταπάντησε με την αποτύπωση ενός ανατομικού προτύπου «συναισθηματικής μπούρκας».