Ανθή Θάνου

Πώς διάλεξε να γίνει παραμυθού; Τα παραμύθια είναι μόνο για μικρά παιδιά; Όσα μπορούσαν να ειπωθούν είναι σε αυτήν τη συνέντευξη, τα υπόλοιπα στις αφηγήσεις παραμυθιών για μικρούς και μεγάλους από την Ανθή Θάνου στο Χώρο Τέχνης της Ομάδας Καλλιτεχνών Ούγκα Κλάρα και στη ΧΑΝΘ

Πώς αποφάσισες να ασχοληθείς με τα παραμύθια; Μεγάλωσα σε ένα σπίτι που ακούγονταν και ακούγονται πολλά παραμύθια. Ο παππούς μου είχε ένα μεγάλο ταλέντο στο να αφηγείται πολλές ιστορίες και παραμύθια. Η γιαγιά ήξερε μόνο δύο παραμύθια που τα επαναλάμβανε, η μάνα μου ακόμα μας λέει παραμύθια και κάθε φορά μας εκπλήσσει με κάτι καινούργιο. Τα παραμύθια κυλάνε στο αίμα μου, απλώς κάποια στιγμή χάθηκα, περιπλανήθηκα σε άλλους χώρους όπως της εκπαίδευσης, της μουσικής, του θεάτρου και της παντομίμας. Ύστερα από μια τέτοια περιπλάνηση, εντελώς τυχαία, σε ένα σεμινάριο αφήγησης, ανταμώθηκα πάλι με το παραμύθι, με συγκίνησε, με μάγεψε και ακολούθησα τα μονοπάτιά του.

Στην Ελλάδα έχουμε μεγάλη λαϊκή παράδοση στο παραμύθι; Είχαμε την ανάλογη ανάπτυξη στους παραμυθάδες; Παλιά τα παραμύθια ακούγονταν παντού, στα καφενεία, στη δουλειά, στις συντροφιές… Σπουδαίοι λαογράφοι όπως ο Γ. Μέγας συγκέντρωσαν τα παραμύθια και δημιούργησαν αρχεία με τους τύπους τον παραμυθιών. Υπάρχουν καταγεγραμμένες πολλές παραλλαγές παραμυθιών αλλά και των παραδόσεων από τον Ν. Πολίτη. Όμως το λαϊκό παραμύθι δεν χαίρει της εκτίμησης που θα έπρεπε και, δυστυχώς, δεν γνωρίζουμε πολλά πράγματα για το βιογραφικό των παλιών παραμυθάδων και τις συνθήκες καταγραφής των παραμυθιών. Κάποια στιγμή τα παραμύθια πέρασαν στο στόμα των γιαγιάδων και στην πορεία χάθηκαν και από αυτό. Βέβαια τα τελευταία 10 περίπου χρόνια άρχισε το παραμύθι να ταξιδεύει πάλι μέσα από το στό-μα των νεοαφηγητών.

Στον υπόλοιπο κόσμο σε ποιες χώρες υπάρχουν πολλοί παραμυθάδες; Από όσο ξέρω στη Γαλλία υπάρχουν πολλοί παραμυθάδες, και υπάρχουν σχολές όπου διδάσκεται η τέχνη της αφήγησης και βέβαια όλα αυτά με την υποστήριξη του κράτους και όχι της ιδιωτικής πρωτοβουλίας όπως συμβαίνει στη χώρα μας. Εκεί τα παραμύθια είναι αναπόσπαστο κομμάτι της εκπαιδευτικής διαδικασίας σε όλες τις βαθμίδες. Πρόσφατα μάλιστα έμαθα ότι υπάρχουν αφηγητές που λένε παραμύθια σε βρέφη! Στο Βέλγιο επίσης υπάρχουν περίπου εξακόσιοι παραμυθάδες και πολλά φεστιβάλ αφήγησης όπου συμμετέχουν.

Στα παλαιότερα χρόνια τα παραμύθια ήταν κυρίως για τους μεγάλους και παρεμπιπτόντως τα άκουγαν και οι μικρότεροι της ομήγυρης. Γιατί αυτό έχει πλέον αλλάξει; Γιατί οι κοινωνίες άλλαξαν. Τα οπτικά ερεθίσματα είναι αυτά που κεντρίζουν το ενδιαφέρον: η τηλεόραση, το βίντεο, το σινεμά. Η επικοινωνία μέσα από τον προφορικό λόγο έχει σχεδόν εκλείψει. Σταματήσαμε να ακούμε, να αφουγκραζόμαστε τους άλλους. Αυτό φαίνεται αν κάποιος παρακολουθήσει τα λεγόμενα «τηλεοπτικά παράθυρα» όπου κανένας δεν ακούει κανέναν. Το παραμύθι είναι επικοινωνία, θέλει να συναινεί το κοινό για να ακουστεί, θέλει σιωπή, θέλει γαλήνη…

Οι μεγάλοι στην εποχή μας πώς ανταποκρίνονται σε μια αφήγηση παραμυθιού; Ξαφνιάζονται. Δεν μπορούν να πιστέψουν ότι ένα παραμύθι μπορεί να τους συγκινήσει τόσο βαθιά, να τους κάνει να δακρύσουν, να γελάσουν, να τους βάλει σε σκέψεις. Και παρόλο που ξέρουν ότι όσα άκουσαν είναι «ψέματα κι αλήθεια» αναρωτιούνται, προβληματίζονται, ταυτίζονται με τους ήρωες.

Ποιες είναι οι διαφορές όταν απευθύνεσαι σε ένα κοινό παιδιών και σε ενήλικους; Η επιλογή των παραμυθιών γίνεται ανάλογα με το κοινό όπου απευθύνεσαι. Τα μεγάλα μαγικά παραμύθια που πραγματεύονται θέματα όπως ο έρωτας, ο θάνατος, σχέσεις γενικότερα, απευθύνονται σε ενήλικο κοινό. Τα παραμύθια με ζώα, με ήρωες μικροκαμωμένους που τα βάζουν με δράκους και θεριά, είναι για παιδιά.

Συνεχίζεις να ψάχνεις πάντα παραμύθια; Βρίσκεις και πώς; Νομίζω ότι πά-ντα θα ψάχνω για παραμύθια γιατί αλ-λιώς νιώθω ένα παραμύθι που διαβάζω σήμερα και αλλιώς ύστερα από κάποιο χρονικό διάστημα. Το σύνηθες είναι να διαβάζω συλλογές παραμυθιών, όμως όταν βρίσκομαι στο χωριό μου, πάω στις γιαγιάδες της γειτονιάς κι αν έχουν όρεξη μου λένε ιστορίες, τραγούδια, παραδόσεις, παραμύθια.

Το να αφηγείσαι ωραία ένα παραμύθι είναι θέμα ταλέντου ή κάτι το οποίο μπορείς να διδαχτείς; Η τέχνη της αφήγησης είναι μια τέχνη που μπορεί κάποιος να τη διδαχτεί. Είναι σαν τις παλιές τέχνες που έπρεπε να γίνεις μαθητούδι κοντά στο μάστορα. Στα παραμύθια πρέπει πρώτα-πρώτα να μάθεις να ακούς κι ύστερα να λες. Να αφουγκράζεσαι τη σιωπή, να πιστεύεις στους δράκους και τις νεράιδες, να γενείς αλαφροΐσκιωτος, να πιστεύεις όλα όσα λες και πάνω από όλα να αγαπάς τα παραμύθια σαν να ’ναι παιδιά σου.

Από χώρα σε χώρα αλλά και από τόπο σε τόπο τα θέματα των παραμυθιών αλλάζουν; Νομίζω πως όχι. Τα μαγικά παραμύθια έχουν κοινά θέματα και αυτό προβλημάτισε και επιστήμονες που προσπάθησαν με θεωρίες να εξηγήσουν πώς γεννήθηκαν τα παραμύθια.

Ποιο είναι το αγαπημένο σου παραμύθι; Το ξέρουν όλοι όσοι με γνωρίζουν, είναι το «Όνειρο του Γίομο». Μια ιστορία από την Αφρική που με συγκινεί αφάνταστα και με κάνει να χαμογελώ στο αύριο.

Ανακάλυψες πρόσφατα ένα απρόσμενο παραμύθι; Άκουσα σε ένα φεστιβάλ ένα παραμύθι το οποίο το κουβαλάω, το σκέφτομαι και ίσως κάποτε να το αφηγηθώ. Είναι για ένα πουλί, έναν τρελό, το θάνατο και το πέταγμα…

Παραμυθία σημαίνει παρηγοριά. Από τι μπορεί να σε παρηγορήσει ένα παραμύθι; Ισχύει και στην πεζή μας εποχή αυτό; Τα θέματα που πραγματεύονται τα μαγικά παραμύθια είναι διαχρονικά. Όσο κι αν οι κοινωνίες εξελίσσονται, τα βασικά ερωτήματα για τη ζωή και το θάνατο παραμένουν άλυτα. Ο άνθρωπος νιώθει δέος μπροστά σ’ αυτά και ίσως νιώθει ότι σε ένα παραμύθι χιλιοειπωμένο που έχει ταξιδέψει από το στόμα στο αυτί και από το αυτί στο στόμα να βρει τη δικιά του αλήθεια, τη δικιά του παρηγοριά. Πιστεύω πως ο σύγχρονος άνθρωπος είναι αυτός που έχει περισσότερη ανάγκη από τα παραμύθια. Την ανάγκη να κάνει το μυητικό του ταξίδι μέσα από το παραμύθι και να γυρίσει στην πραγματικότητα ώριμος, αυτόνομος, βασιλιάς του εαυτού του, γεμάτος δύναμη για να αντέξει τις καινούργιες δοκιμασίες που θα τον οδηγήσουν σε ψηλότερα σημεία αυτονομίας.

Τελικά, τι είναι αυτό που περισσότερο αγαπάς στα παραμύθια; Το γεγονός ότι μέσα από τα ψέματα φτάνουμε στην αλήθεια γιατί «ψέματα κι αλήθεια, έτσι είναι τα παραμύθια».

info: «Της κάτω γης ο Αφέντης»

στο Χώρο Τέχνης 3ος Όροφος,

«Της γης ο αφαλός»

στη ΧΑΝΘ

by αναστασία γρηγοριάδου